In de 19de eeuw was het in de Joodse gemeenschap gebruikelijk om op de grafstenen van overledenen toepasselijke Hebreeuwse Bijbelteksten te zetten.
Ook in Delft is een Joodse Begraafplaats. Hij is niet erg opvallend, zelfs buren weten vaak niet waar dat veldje met muurtjes eromheen voor dient. Er komen ook geen nieuwe graven meer bij. Rick Smit heeft zich ontfermd over deze begraafplaats. Hij doet zijn best om hem te onderhouden, te verbeteren en meer bekendheid te geven. Verschillende mensen helpen hem daarbij. Mijn taak is om de Hebreeuwse teksten vast te leggen en te vertalen. Resultaten komen op het Stenen Archief.
Bij dit werk viel me al snel op hoe creatief en verrassend de Joodse gemeenschap Bijbelteksten wist toe te passen. Enkele opvallende voorbeelden wil ik graag delen in dit artikel.
Hoe zit een 19de-eeuwse Joodse grafsteen in elkaar?
Er zijn allerlei variaties, maar standaard ongeveer zo
Toepasselijke Bijbeltekst
פ נ / פ ט*
Gedichtje over de persoon. Wat voor iemand hij of zij was en/of hoe verdrietig zijn/haar overlijden is.
Wie het is. Naam, naam vader en/of moeder, datum van overlijden.
ת נ צ ב ה #
* Afkorting van: Hier is begraven of Hier is geborgen
# Afkorting van: Moge zijn/haar ziel gebundeld worden in de bundel van het eeuwige leven
Je naam en sterfjaar in de Bijbel
Triest verhaal
Hanna van Praag trouwde toen ze 32 jaar was met de arts Jacob Koetser. Na bijna een jaar bracht ze een levenloos kind ter wereld. Amper drie maanden daarna overleed ze zelf. Heel triest!
Ze kwam uit een Sefardische familie, die niet onbemiddeld was. Die lieten deze tombe plaatsen. De enige tussen de grafstenen hier.
Haar naam
De bovenste regel is de Bijbeltekst:
“Ik laat de vrede als een rivier naar haar toestromen“
(Jesaja 66:12). De eerste letters van de eerste drie woorden in het Hebreeuws zijn groter uitgehouwen en vormen haar naam: Hanna.
Er zijn meer teksten in de Tenach waar eerste letters van de woorden toevallig Hanna vormen, maar deze is vast de enige die geschikt is voor een grafschrift van een vrouw. Diep respect voor degene die dit heeft uitgezocht!
Het gedichtje (ook knap gevonden) en persoonlijke gegevens bespreken we niet op deze Bijbel site. Wie wel is geïnteresseerd: Hanna van Praag op het Stenen Archief.
Overlijdensjaar
De laatste regel, na de dag en maand van haar overlijden, luidt:
‘Het jaar “Aan alles, hoe volmaakt ook, zag ik een einde” in de kleine telling’.
Ook dit is een heel toepasselijke tekst! Het is Psalm 119:96.
Hoe kan dit nu het jaar van overlijden zijn? Dat zit in de vette woordjes “zag ik“. In het Hebreeuws telt de getalswaarde van de letters namelijk op tot 621. “kleine telling” wil zeggen dat je er nog 5000 bij op moet tellen. Het Joodse jaar 5
621 was ons jaar 1861.
Deze manier van weergeven van jaren zie je vaker op Joodse grafstenen. In dit geval is de tekst wel heel mooi gevonden
Als Job
Ook een triest verhaal
Salomon Cohen was een veelbelovende jongen uit een priesterfamilie. Dat zie je ook aan de zegenende handen aan de bovenkant van de steen.
Helaas is hij gestorven toen hij nog maar 22 jaar was. Waaraan weten we niet.
Lager op de steen zijn de contouren te zien van een slaphangende rozenknop. Die komt ook terug in het gedicht. Zijn verslagen ouders hebben daarin ook twee verwijzingen opgenomen naar de Bijbelse figuur Job.
Gedicht
Een jongeman, ingetogen en rechtschapen van hart (Job 1:1)
Hij diende zijn Maker met heel zijn kracht
De HEER sneed hem af, nog in de knop
Hij heeft hem gegeven en hem ook genomen. (Job 1:21)
Hoe klinkt het gedicht?
Bachoer, taam wejasjaar belibbo
Avad jootsero bechol kocho
Hasjem gadeö beödo beëvo
Hoe nateno, gam lakecho
Het veelvuldig voorkomen van de o-klank, is vast een uitdrukking van de emoties van de ouders. O, o, o…
Zo goed als goede olie
Salomon Bleekrode is heel belangrijk geweest voor de industriële ontwikkeling in Nederland.
Over deze zeer begaafde, veelzijdige en actieve man is van alles op het Internet te vinden, bijvoorbeeld bij dbnl.
Hoogleraar in Delft
Van 1846 tot zijn plotselinge dood in 1862 was hij hoogleraar op de Technische Universiteit, toen nog Koninklijke Academie geheten.
Aan de bovenkant van een grafsteen staat vaak een toepasselijke Bijbeltekst. In dit geval is die, bij uitzondering, aangepast!
De originele tekst (Prediker 7:1) luidt:
Een goede naam is beter dan goede olie
en de dag van de dood is beter dan de dag dat iemand geboren wordt.
Op de steen staat:
Een goede naam is zo goed als goede olie
en de dag van de dood is zo mooi als de dag van zijn geboorte om te sterven.
Goede olie
Hoe is men ertoe gekomen om een Bijbeltekst te veranderen? Dat komt vast door de baanbrekende publicaties van Samuel Bleekrode over Kokosolie en Arachideolie!
Deze onderzoeken had hij recent (1858 en 1860) in Delft gedaan. Voorheen waren deze oliën in Europa onbekend. Ze hebben sindsdien hun weg gevonden naar veel keukens. Als je wat arachideolie gebruikt om te wokken, dan mag je bedenken dat zonder Samuel Bleekrode er vast “Pindaolie” of misschien “Katjangolie” op de fles had gestaan! Als je het sowieso had kunnen kopen.
De goede naam van Samuel Bleekrode is dus inderdaad even goed als de goede olie die hij heeft onderzocht.
Goede dood
En dat ‘de dag van de dood zo mooi is als de dag van zijn geboorte’? Dat geeft uitdrukking aan het idee dat hij zijn taak op aarde had volbracht. Zoals hij het zelf had verwoord:
‘Het is de menselijke plicht om de natuur en de ‘werken der Kunst [= techniek]’ te leren kennen, want ‘beide vereenigd brengen hem nader tot de kennis van Hem, wiens liefderijke Hand alles zamenhoudt’. ‘Verlicht door de fakkels zijns verstands’ wordt de mens die gehoorzaamt aan de hogere bestemming van zijn bestaan en van de maatschappij ‘het edelste wezen der geheele schepping’