Een Psalm voor David?

Van wie is Psalm 55? Zeg niet te snel: ‘Van David natuurlijk, dat staat boven de Psalm’. 

Het Hebreeuwse voorzetsel dat met “van” is vertaald heeft meerdere betekenissen. Bijvoorbeeld ook “voor“. Voor de koorleider is een veel voorkomend opschrift. In de grondtekst staat daar hetzelfde voorzetsel.

Eerst de psalm maar eens lezen.

 

Psalm 55

Een onderwijzing van David, voor de koorleider, bij snarenspel.

O God, neem mijn gebed ter ore,
verberg U niet voor mijn smeken,
Ik zwerf rond in mijn klagen en kreun,
vanwege het schreeuwen van de vijand,
vanwege de goddeloze die angst aanjaagt.

Want zij storten onrecht over mij uit,
in toorn haten zij mij.
Mijn hart beeft in mijn binnenste,
dodelijke schrik heeft mij overvallen.
Vrees en beven komen over mij,
huiver bedekt mij.

Daarom zeg ik: Och, gaf iemand mij vleugels als van een duif!
Ik zou wegvliegen naar waar ik blijven kon.
Zie, ik zou ver wegzwerven,
ik zou overnachten in de woestijn. Sela
Ik zou mij haasten zodat ik zou ontkomen
aan de rukwind, aan de storm.

Verslind hen, Heere, verwar hun taal,
want ik zie geweld en onenigheid in de stad.
Die omringen haar op haar muren, dag en nacht;
onrecht en onheil zijn binnen in haar.
Enkel verderf is binnen in haar;
list en bedrog wijken niet van haar plein.

Immers, het is geen vijand die mij hoont,
anders zou ik het verdragen hebben;
het is niet mijn hater die zich tegen mij verheft,
anders zou ik mij voor hem verborgen hebben.

Maar u bent het, o sterveling, als mijn gelijke,
mijn leidsman en mijn bekende.
Wij die zeer aangenaam en vertrouwelijk met elkaar omgingen,
wij wandelden in gezelschap van velen naar Gods huis!
Laat de dood hen als een schuldeiser overvallen,
laat hen levend in het graf neerdalen;
want kwaad heerst in hun woning, in hun binnenste.

Ik echter, ik zal tot God roepen
en de HEERE zal mij verlossen.
’s Avonds, en ’s morgens, en ’s middags
zal ik klagen en kermen,
en Hij zal mijn stem horen.

Hij heeft mijn ziel in vrede verlost
van de strijd tegen mij,
want met velen waren zij tegen mij.

God zal horen en hen vernederen
– Hij, Die van oudsher troont – Sela
omdat bij hen geen enkele verandering is
en zij God niet vrezen.

Hij slaat zijn handen aan wie vrede met hem had,
hij ontheiligt zijn verbond.
Zijn mond is gladder dan boter,
maar zijn hart wil strijd;
zijn woorden zijn zachter dan olie,
maar het zijn getrokken zwaarden.

Werp uw zorg op de HEERE,
en Híj zal u onderhouden;
Hij zal voor eeuwig niet toelaten
dat de rechtvaardige wankelt.

Maar U, o God, U zult de mannen van bloed en bedrog
doen neerdalen in de put van het verderf;
zij zullen nog niet de helft van hun dagen bereiken.
Ik echter vertrouw op U.

(HSV)

Wetenschappelijk artikel

De Duitse theologe Ulrike Bail heeft een artikel geschreven: Psalm 55 and violence against women, waarin ze betoogt dat deze psalm heel goed past bij een vrouw die is verkracht.
    • De verwarrende, wisselende, gevoelens en gedachten
      • van hopeloosheid (mijn hart beeft, dodelijke schrik…);
      • van weg willen zijn (vleugels als een duif’…);
      • van wraak (verslind hen, verwar hun taal…).
    • Het feit dat de dader, wat meestal het geval is, iemand is uit de naaste omgeving. (Wij die zeer aangenaam en vertrouwelijk met elkaar omgingen).
    • Overeenkomsten van vers 10-12 (want ik zie geweld en onenigheid in de stad … list en bedrog wijken niet van haar plein.) met het verhaal van de gruweldaad in Gibea in Richteren 19, waar een vrouw zodanig wordt verkracht dat ze er aan overlijdt.
De theologe gaat in dit wetenschappelijk artikel niet zo ver dat ze beweert dat de schrijfster inderdaad een misbruikte vrouw is. Alleen dat het goed mogelijk is. Helemaal waagt ze zich niet aan speculatie over een bepaalde vrouw. Toch moet ze vast wel aan iemand hebben gedacht!

Een voor de hand liggende vrouw

Iemand ligt namelijk erg voor de hand. Er is een vrouw in de Bijbel, die is verkracht, die ook nog eens uit de kring van David kwam: zijn dochter Tamar. In 2 Samuel 13 staat beschreven hoe haar halfbroer, kroonprins Amnon, zich aan haar vergreep. Haar volle broer Absalom zorgde er toen voor dat ze geen rechtszaak kon beginnen. Dit gaf hem de mogelijkheid om Amnon uit eerwraak te doden, zodat hijzelf de kroonprins kon worden. Een vrouw als speelbal van “mannen van bloed en bedrog”. De zin “zij zullen nog niet de helft van hun dagen bereiken” past helemaal. In het vervolg van het verhaal in 2 Samuel kunnen we lezen dat de mannen die Tamar hebben verkracht en beknot beiden jong aan hun eind zijn gekomen.
Och, gaf iemand mij vleugels als van een duif! Palmtortel in Israel

Hint van de samenstellers?

Het lijkt erop dat de Levieten of priesters die het boek Psalmen definitief hebben samengesteld sommige psalmen een symbolisch nummer hebben gegeven. Bijvoorbeeld de grootste, meest gestructureerde, psalm is 119. Dat is 7x17. Het getal van de volmaaktheid vermenigvuldigd met een getal dat de Naam van God aanduidt. (toelichting)

De numerieke waarde van de naam Tamar in het Hebreeuws is 55! De cijferwaarde van de letters T M R is 22 + 13 + 20 = 55. Dit aantal is ook terug te vinden in het verhaal van Tamar in 2 Samuel 13. Zowel de passage waarin Tamar de verkrachting probeert te voorkomen (2 Samuel 13:11-14), als de passage van de nasleep (2 Samuel 13:20-22) bestaan uit 55 woorden. Zie General Introduction to Logotechnical Analysis van Casper Labuschange.

Zo kunnen de samenstellers hebben gehint dat ook zij ervan overtuigd waren dat Psalm 55 over Tamar gaat.

Een psalm van een vrouw?

Het idee dat een psalm door een vrouw is geschreven, kan even wennen zijn. Toch is het niet vreemd. We hebben ook het Lied van Debora.

Hör’ mein Bitten

Het bekendste koorwerk van Felix Mendelssohn is Hör’ mein Bitteneen bewerking van Psalm 55:2-8, voor koor en sopraan solo! Hoe zou de componist  daarop gekomen zijn? Vermoedde hij ook een vrouwelijke dichter?

Bij de eerste uitvoering, op 8 januari 1845 in Londen, werd de orgelbegeleiding verzorgd door Ann Mounsey, één van de eerste vrouwelijke organisten in Engeland. Dat zal wel toeval geweest zijn, maar ook helemaal passend!

Jonge vrouw met schrijfstift en was tablet. Fresco uit Pompeï.

Voor wie geschreven?

Op zich kan het al therapeutisch zijn om een traumatische ervaring van je af te schrijven. Maar dit is een gebed, gericht tot God! Hij kan handelen en heeft dat ook gedaan.

Toch kan hier niet alles mee zijn gezegd. Het feit dat deze psalm in het boek Psalmen staat, bewijst dat hij verder is gekomen dan het kamertje van Tamar. Voor wie was hij vooral van belang? Voor David! Hij moest ook weten hoe zijn dochter zich voelde en hoe zij zich tot God richtte in haar leed.

Zo kan het zijn dat hij toch van David in het Psalmboek is gekomen. Maar, als bovenstaand idee wat betreft de schrijfster klopt, moeten we in dit geval inderdaad vertalen: Voor David!

Jezus het Paaslam

Zie het Lam van God, Dat de zonde van de wereld wegneemt!”. Dat heeft Johannes de Doper gezegd. Blijkt het nog ergens anders uit dat Jezus het Lam van God is? Zeker! Het is Hem vergaan als alle paaslammeren.

Uit het veld van Efrata

Die paaslammeren werden vier dagen voor ze geslacht werden in huis genomen. In Jezus’ tijd brachten de herders ze dan eerst naar de voorhof van de tempel, waar de gezinshoofden ze konden kopen. Die lammeren kwamen vanuit de velden van Efrata bij Bethlehem, waar ze graasden en ook waren geboren. Dezelfde plaats als Jezus! In het evangelie lezen we dat de Heere Jezus op dezelfde dag Zijn intocht deed in Jeruzalem. Dat vieren wij op Palmzondag.

Vier

Vier dagen was er tijd om een paaslam te keuren. Dat het niet “enig gebrek” zou hebben. Jezus was dagelijks in de tempel en werd daar agressief benaderd door Farizeeën, Herodianen en Sadduceeën om Hem op een woord te vangen. Al hun strikvragen wist Hij op glorieuze wijze te beantwoorden. Vier vragen, lezen we in Mattheus en Marcus. Annas en Kajafas veroordeelden Hem om dat Hij zei wie Hij was, niet vanwege hun beschuldigingen. Pilatus en Herodus konden helemaal geen kwaad in Hem vinden. Dat waren dus vier personen.

Bloed aan de paal

Wonderlijk: op het moment dat de paaslammeren werden geslacht, werd Jezus gekruisigd. Zijn bloed droop op het hout van het kruis. Zo moest het bloed van de lammeren gestreken worden aan het hout van de deurposten en de bovendorpel. Verticaal en horizontaal.

Geen been gebroken

Zoals het gebod was voor de paaslammeren, is er ook bij Jezus geen been gebroken.

Het laastste paaslam

Doordat het Jezus is vergaan als een paaslam, heeft God laten zien dat Hij het Ware Paaslam is, dat de zonde van de wereld wegneemt. Hij was ook het laatste paaslam. God had geboden dat het paaslam niet thuis geslacht moest worden, maar op de plaats die God zou uitkiezen. Eerst was dat de tabernakel, later de tempel. Die tempel is 40 jaar na de kruisiging verwoest. God heeft Israël 40 jaar de tijd gegeven om zich als volk te bekeren. Dat is toen niet gebeurd. Sindsdien kunnen daar geen lammeren meer worden geslacht.

Bronnen:

De feesten van Israël Evert van der Poll

25 – Kerst en Chanoeka

25 – Kerstfeest

Waarom valt Kerstfeest op 25 december?

Kerstboom op de Markt van Delft. Foto Delft op Zondag

Heidens

Er is vaak gezegd dat kerstfeest de verchristelijking is van een heidens feest. Van het Romeinse winterzonnewendefeest, van de Mithras cultus, of van een Sol Invictus feest. Christenen zouden de datum van één van die feesten hebben overgenomen. Dat maakte het makkelijker om over te stappen. Nieuwe gelovigen hoefden dan niet met lede ogen toe te kijken hoe hun heidense familie en vrienden lekker feest vierden. En misschien konden ze er nog een graantje van meepikken…

Alle tegenstanders van kerstfeest laten niet na ons dat in te peperen. Of ze nu atheïst zijn, Jehova Getuige of fundamentalistisch Protestants. Zo maande de Dordtse synode van 1574 de kerken de viering van het „in een vuile webbe van heidens bijgeloof gesponnen kerstfeest.” af te schaffen. De nieuwste christelijke stroming die tegen kerst is, wordt gevormd door de Messiaanse gemeenten. In plaats van de traditioneel christelijke feesten, vieren zij de Joodse oudtestamentische feesten.

Toch klopt het niet! Er is geen enkele aanwijzing dat kerkvaders de datum van kerstfeest, expres of noodgedwongen, hebben laten samenvallen met die van een heidens feest. Hoe dan wel?

Volmaakt rekenen

Pasen was altijd hét feest van de Christenen, maar in de derde eeuw wilde men ook de geboortedag van Christus gaan vieren. Toen moest de datum achterhaald worden. Verschillende kerkvaders hebben hieraan zitten rekenen. Dat was best lastig vanwege de verschillen tussen de Joodse en de Juliaanse kalender. Hippolytus van Rome (± 170 – ± 235) is er uitgebreid mee bezig geweest. De dag van Jezus dood kun je wel uit de Bijbel halen, namelijk de vrijdag voor het Joodse Pascha, de 14de Nisan. Volgens Hippolytus en anderen was het dat jaar 25 maart op de Juliaanse kalender. Dat was ook het begin van de astronomische lente, wanneer dag en nacht precies even lang zijn. Men was ervan overtuigd dat ook de wereld op die dag geschapen was. Het paste precies!

De Christus was volmaakt, dus moest hij een vol aantal jaren geleefd hebben. Dus was hij ook op 25 maart verwekt in de maagd Maria. Vanwege diezelfde volmaaktheid moest haar zwangerschap precies 9 maanden geduurd hebben. Dus was Jezus geboren op 25 december!

Een prachtige redenering, die voor ons als 21ste-eeuwers niet is te volgen. Maar ze deden wel hun best!

Hippolytus van Rome: [Commentaar op Daniel, geschreven ca. AD 205.]

“For the first advent of our Lord in the flesh, when he was born in Bethlehem, eight days before the Kalends of January [that is, December 25], the fourth day [that is, Wednesday], while Augustus was in his forty-second year, but from Adam, five thousand and five hundred years. He suffered in the thirty-third year, eight days before the Kalends of April (that is, March 25), the day of preparation [that is, Friday] the eighteenth year of Tiberius Caesar, while Rufus and Roubellion were Consuls.” 

(Omdat het in het Grieks was geschreven, hou ik het citaat in het Engels. Het moet niet te makkelijk zijn)

Er was ook een verificatie dat het ongeveer moest kloppen. De engel Gabriel verscheen aan Maria “in de zesde maand” (Lucas 1:26). Meestal wordt dit uitgelegd als 6de maand van de zwangerschap Elisabeth. Sommige kerkvaders dachten dat de 6de maand van het Joodse jaar is bedoeld. Dat is Adar, ons februari/maart.  Plus 9 maanden, dan kom je uit op de Joodse maand Kislev, ons november/december.

Hier een paar links voor wie er het fijne van wil weten.

https://mjschuurman.wordpress.com/2015/12/16/waarom-vieren-christenen-op-25-december-het-kerstfeest/

https://www.rd.nl/artikel/380403-kerst-als-kerkelijke-twistappel (niet op zondag)

https://insidethevatican.com/magazine/lead-story/the-25th-of-december-pagan-feast-or-patristic-tradition/

Vieren

Hóe we Kerst nu vieren is een ander verhaal. Daar zitten veel elementen in die niets met de geboorte van Jezus te maken hebben. Kaarsen, bomen en een Amerikaanse nep-sinterklaas.

Voor we dat alles “heidens” noemen, is het goed om te bedenken: In den beginne waren er de donkere druilerige dagen. Daar hebben we dit jaar ook weer een flinke dosis van gehad. Tot overmaat van ellende vallen ook de laatste blaadjes van de bomen. Dan is het begrijpelijk dat mensen om zichzelf op te beuren in de weer gaan met lichtjes en groenblijvende planten. Of met sneeuw, want dan ziet alles er ook weer vrolijker uit. Mensen zullen dit altijd doen, of het nu is in het kader van een christelijk, een heidens of een atheïstisch feest.

25 Chanoeka

Er is nog een feest dat op de 25ste van de maand begint. Het Chanoekafeest, in Joodse maand Kislev. Soms vallen Kerst en Chanoeka samen.

Chanoeka is het Feest van de Inwijding, waarin Joden sinds 164 voor Christus de her-inwijding van de tempel hebben gevierd. Dit staat in de apocriefe boeken 1 en 2 Makkabeeën.

Chanoeka in Hannover. Foto Wikimedia

Geschiedenis

Na de terugkeer uit de Baylonische ballingschap braken een paar eeuwen van relatieve rust aan voor het joodse volk. De tempel kon worden herbouwd, en onder de Perzische heerschappij kon men relatief vrij het eigen geloof uitoefenen.

Dat veranderde toen de Alexander de Grote de Perzen versloeg. In 332 v.C. veroverde hij het Midden Oosten. Toen werd Judea onderdeel van de hellenistische wereld.

Er trad een proces op van verhellenisering. Steden werden herbouwd in Griekse stijl, in Jeruzalem werden Griekse scholen geopend. Ook de Griekse levensstijl werd gepropageerd. Een deel van de bevolking van Juda had daar geen moeite mee. Die joden lieten hun kinderen niet meer besnijden en hun eigen besnijdenis verhelpen. Ze gingen sporten in stadions. Ongeveer zoals wij nu ook leven dus. Er kwam een tweedeling in de samenleving tussen de vergriekste joden en zij die de God van Israël trouw bleven. Die zagen hoe de Griekse cultuur steeds verder oprukte. Ook hogepriester Jesua ging om en hij liet zich voortaan Jason noemen. Onder koning Antiochus IV Epiphanes (reg. 175-164 v.C.) veranderde de sociale druk in dwang. Hij was van mening dat de multiculturele samenleving niet werkte. Het moest één cultuur worden. De boeken der wet werden verbrand, hij verbood de besnijdenis, het houden van de sabbath en kosher eten. De tempel in Jeruzalem werd aan Zeus gewijd, hij liet een beeld van die god in de tempel zetten en beval dat er alleen varkens geofferd mochten. Hij noemde zichzelf Epiphanes – De verschenen God.

De gelovigen werden zwaar vervolgd. Dat is te lezen in Hebreeën 11:35-37. Dat voert namelijk terug op 1 Makkabeeën. Maar anderen zijn gefolterd en namen de aangeboden verlossing niet aan, opdat zij een betere opstanding verkrijgen zouden. En weer anderen hebben spot en geselslagen verdragen, ja zelfs boeien en gevangenis. Zij zijn gestenigd, in stukken gezaagd, in verzoeking gebracht, met het zwaard ter dood gebracht. Zij hebben rondgelopen in schapenvachten en geitenvellen. Zij leden gebrek, werden verdrukt en mishandeld. De wereld was hen niet waard. Zij dwaalden rond in afgelegen plaatsen en verbleven op bergen, in grotten en in holen in de aarde.

Een priester Matthias uit Modi’in kwam in opstand toen de Grieken ook daar de mensen kwamen dwingen om aan de afgoden te offeren.  Hij doodde een Joodse man die ging offeren en ook de Griekse soldaat die hem vergezelde. Na Matthias’ dood leidde zijn zoon Judas of Yehuda de opstand. Omdat hij zo trefzeker was, noemden ze hem Maccabi, naar een beroemde Israëlische voetbalclub – maar dan andersom natuurlijk. Maccabi betekent strijdhamer. Hij leidde een klein leger van vrome joden tegen een overmacht van Grieken. Eerst als guerrilla, later kwam het tot veldslagen. Mede doordat Antiochus ook druk was met andere vijanden, kon Judas op een moment de Grieken uit Jeruzalem verdrijven (165 v.C.) en de tempel opnieuw inwijden. Dat gebeurde op 25 Kislev. Men besloot toen om dit elk jaar te gaan vieren: Chanoeka.

Het verhaal in de NBV21

Chanoeka en Kerstfeest

Wonderlijk genoeg hebben deze feesten overeenkomsten.

    1. Ze beginnen allebei op de 25ste van de donkerste maand. Kerstfeest in december, Chanoeka in de Joodse maand Kislev. Ons november/december.
    2. Het zijn geen Bijbelse feesten. Chanoeka komt niet in de Hebreeuwse Bijbel voor en Kerstfeest niet in de Christelijke. De gelovigen zijn ze later gaan vieren.
    3. De betekenissen liggen in elkaars verlengde. Met Chanoeka wordt de inwijding van de tempel gevierd. Het wonder dat God wilde wonen bij de mensen. Dat wonder zien we vervuld in de geboorte van Christus! Jezus zelf heeft die vergelijking gemaakt toen Hij zei: “Breek deze tempel af en in drie dagen zal Ik hem herbouwen” (Joh. 2:19). Met “tempel” bedoelde Hij Zijn lichaam. “In Hem woont al de volheid van de Godheid lichamelijk” (Kol. 2:9).

      Verder was de tempel helemaal ingericht voor het brengen van offers. Dat is precies wat de Heere Jezus heeft volbracht. Hij heeft zichzelf geofferd tot verzoening van al onze zonden.

Kan het dan toeval zijn dat beide feesten op de 25ste vallen? Is het zo van boven beschikt? Hebben de eerste gelovigen het verband al gezien, zoals David H. Stern oppert in zijn Jewish New Testament Commentary?

Daar heb ik geen antwoord op, maar intrigerend is het wel.

Kees Visser