Er zijn veel overeenkomsten met een huidig koopcontract van bijvoorbeeld een huis. In het document staan
Vorige eigenaar
Nieuwe eigenaar
Omschrijving van het bezit
De koopprijs
Officiële getuigen.
Hoe zie je ook dat het een officieel contract is? Vanaf vers 3 wordt er zo onpersoonlijk gesproken het lichaam van Sara. “Mijn dode/uw dode”. Dat is officiële taal! Pas op het einde van het hoofdstuk gaat het verhaal verder en is ze weer “zijn vrouw Sara”.
Verschil met huidig bewijs van eigendom
Het grootste verschil met een huidig eigendomsbewijs is dat Genesis 23 ook uitgebreid verhaalt hoe de koop tot stand is gebracht. Alhoewel, huidige contracten beginnen ook met “Heden verscheen voor mij…”
Een voordeel van de verhaalvorm is dat eruit blijkt dat de koop eerlijk en zonder druk tot stand is gebracht.
Wat ging eraan vooraf?
Sara is de enige vrouw van wie in de Bijbel staat hoe oud ze is geworden. Dat staat in alle commentaren. Ook in dit dus.
Hij kwam
Opvallend is dat er staat “hij kwam”. Er zijn diverse speculaties: Kwam hij van het veld? Kwam hij naar Sara’s tent? Kwam hij rechtstreeks vanaf de berg Moria?
Volgens mij woonden ze nog steeds in Berseba en was Sara op bezoek in Hebron. Ze hadden daar lang gewoond en veel meegemaakt.
Een altaar gebouwd toen ze er gingen wonen (Genesis 13)
De belofte gekregen dat een eigen zoon zou erven (Genesis 15:1 ev.)
God sloot een eenzijdig verbond en maakte bekend wat precies het land zou zijn dat zijn nageslacht zou erven. Tegelijk vertelde Hij dat Abrams nageslacht eerst vierhonderd jaar elders zou wonen en onderdrukt zouden worden (Genesis 15)
Gedoe gehad met Hagar en Ismaël (Genesis 16)
God gaf hen andere namen, beloofde dat echt hun eigen zoon de erfgenaam zou zijn en gaf de besnijdenis als teken (Genesis 17)
God kwam persoonlijk op bezoek (Genesis 18)
De verwoesting van Sodom en Gomorra (Genesis 19)
Daarna waren ze naar Gerar getrokken en nog later woonden ze bij Berseba. Het is niet vreemd dat ze nog contacten in Hebron hadden. Toen Abraham Izaäk ging offeren, moest hij erlangs.
Maar of Sara nu in Hebron op bezoek was, of dat ze toch samen stiekem naar Hebron waren verhuisd, zonder het aan Mozes door te geven, het is opvallend dat Abraham juist hier terecht komt om het eerste stukje beloofde land te verwerven. Het is dus de plaats van het verbond en van de belofte.
Klagen, bewenen en opstaan
Hij kwam om Sara te beklagen en haar te bewenen. Dat is officieel en persoonlijk.
Abraham stond nu voor de keuze waar Sara te begraven. Dat zou ook later het graf voor hemzelf zijn. God had hier, bij Hebron, beloofd het hele land ooit aan zijn nageslacht te geven. Daarom was dit de uitgelezen plaats.
Genesis 15:18-21Op die dag sloot de HEERE een verbond met Abram, en zei: Aan uw nageslacht heb Ik dit land gegeven, van de rivier van Egypte af tot aan de rivier, de rivier de Eufraat: de Kenieten, de Kenezieten, de Kadmonieten, de Hethieten, enz.
Nu komt Abraham in geloof ertoe alvast een stukje van dat beloofde land te kopen.
De totstandkoming van het contract
Voor wie belangstelling heeft, volgen we vers na vers de totstandkoming van het koopcontract.
3, 4 Verzoek tot koop. Verklaring dat hij geen eigenaar was van een plaats om als graf te dienen.
5, 6 Het genereuze aanbod om een graf van een ander te gebruiken. Dat wilde Abraham niet. Hij wilde zelf een graf bezitten. Een “monument voor de toekomst”, voor zijn nakomelingen. Hij wist dat ze lang in Egypte zouden wonen.
7-9 Abraham verduidelijkt dat hij geen graf wil lenen, maar kopen. Hij spreekt tot de officiële vertegenwoordiging van de Hethieten. Efron zat er zelf tussen. Hij had ook al een concrete plaats op het oog.
Waarom een grot? Dat is een opvallend oriëntatiepunt; niet een stuk grond dat niet opvalt. Daar kunnen derden ook de paaltjes van verzetten.
10,11 In het antwoord van Efron zitten drie aspecten:
Hij stemt toe met Abrahams vraag
Hij zegt dat hij het cadeau wil geven. Niet duidelijk of hij dat echt meent, of dat hij verwacht dat Abraham geen gift zal accepteren. In ieder geval klinkt het edelmoedig.
Niet alleen de grot, maar ook het land hoort erbij. Dat was een wet van de Hethieten.
12, 13 Abraham weigert het aanbod als gift, maar gaat akkoord met het land erbij, maar dan wel als koop.
14-16 Efron noemt een prijs, maar brengt het zo dat het lijkt alsof het eigenlijk een gift blijft. Zo lijdt hij geen gezichtsverlies. Het maakt het voor Abraham ook praktisch onmogelijk om de prijs naar beneden te brengen. 400 zilveren sikkels is waarschijnlijk heel veel geld. Jeremia kocht een akker voor 17 zilveren sikkels. Het was voor Abraham superbelangrijk om dit graf te krijgen. Hij maakt dus geen bezwaar. In ieder geval kan er zo nooit iemand opmerkingen over maken dat hij er eigenlijk meer voor had moeten geven.
17, 18 Hier zie je duidelijk de juridische taal. De exacte omschrijving van het bezit, de verkoper, de koper en de getuigen.
Het resultaat van dit eigendomsbewijs
Eindelijk kan Abraham Sara begraven.
19,20 Daarna begroef Abraham zijn vrouw Sara in de grot op de akker van Machpela, tegenover Mamre – het tegenwoordige Hebron – in het land Kanaän. Zo ging de akker met de grot die daarop gelegen is als een eigen graf over van de Hethieten op Abraham.
Hij is nu burger geworden van twee werelden. Aan de ene kant zag hij uit naar een hemels vaderland (Hebr. 11). Aan de andere kant was hij nu landeigenaar en ook schatplichtig aan de koning van de Hethieten.
Toen de Israëlieten in Egypte waren, hadden ze dit document in handen. Ook later tijdens de Babylonische ballingschap.
Nu nog relevant?
De Grot van de Aartsvaders in Hebron
Zelfs werkt de actie van Abraham nu nog door. De grot van Machpela is er nog steeds, al kun je er niet bij.
Rond 200 v.C. was er al iets omheen gebouwd. Herodus heeft dit vergroot en verfraaid. De Byzantijnse keizer heeft er een kerk van gemaakt. Vervolgens de moslims een moskee. Daarna de kruisvaarders weer een kerk. Daarna weer moskee. Nu Israël weer Joodse Staat is, is hij verdeeld in een moskee en een synagoge.
Toen de kruisvaarders Hebron in handen hadden, tussen 1100 en 1188, hebben verschillende christelijke en joodse reizigers beschreven dat ze de botten van de aartsvaders hebben gezien. De moslims hebben de grot later afgesloten.
Onder joden, christenen en moslims is er geen twijfel over dat de grot bevat de tombes van Sara en Abraham, Rebekka en Izaäk en van Lea en Jacob, anders genoemd Israël. Niet die van Ismaël of Ezau!
Nog steeds een bewijs van eigendom!
Moslims bidden in de Grot van de Aartsvaders in Hebron
Twee plaatjes met veel overeenkomsten. Genesis 24 en Genesis 29. Zoek de verschillen!
Eerst de overeenkomsten:
Een put bij Haran.
Een man komt aan van een verre reis uit Kanaän om een vrouw te zoeken en gaat zitten bij de put.
Een meisje uit de stad komt bij de put. Het blijkt de nicht te zijn van degene waarvoor een vrouw wordt gezocht.
Het komt inderdaad tot een huwelijk.
De verschillen:
Andere put. De eerste vlak bij de stad, de tweede in het veld voor de kuddes.
Andere man. De eerste was een knecht, de tweede de vrouwzoeker zelf.
Het grootste verschil is de houding van de man. De eerste afhankelijk van God, de tweede is onbescheiden en weet direct wat hij wil!
Nog een groot verschil: Rebekka (de moeder van Jacob) gaf de knecht van Abraham en zijn kamelen te drinken. Jacob gaf de kudde van Rachel te drinken.
En het gebeurde, voordat hij (de knecht van Abraham) uitgesproken was met bidden, dat, zie, Rebecca de stad uit kwam.
Terwijl hij (Jacob) nog met de herders sprak, kwam Rachel. Jacob was niet aan het bidden, maar druk aan het debatteren met de plaatselijke herders over het gebruik van een steen op de put. Dat doet denken aan andere onbescheiden mensen. Vaak is onbescheidenheid een compensatie voor onzekerheid. Er zit veel psychologie in dit Bijbelgedeelte.
Dan ziet Jacob twee dingen, de dochter van Laban en de kudde van Laban. Allebei wil hij ze wel hebben. Hij stelt plotseling een daad. Met een vertoon van mannelijke kracht rolt hij de steen van de put en geeft de kudde te drinken. Zonder zich aan de plaatselijke gewoontes te storen. Of het gebruik van die steen nu diende om het water eerlijk te verdelen, of er bijgeloof aan ten grondslag lag, of dat de herders echt waren gaan geloven dat de steen te zwaar was voor één of enkele personen, of nog een andere reden. Aan de ene kant weer een uiting van onbescheidenheid. Maar toch, wat hij kan, zet hij in om Rachel te winnen!
Toen kuste Jacob Rachel en begon luid te huilen. Ze moet wel gedacht hebben…
Waarom huilde Jacob? Dat is lastiger te begrijpen dan bij Hagar of Ezau. Die hadden een verlies of dreigend verlies te verwerken.
Toch, als we ons inleven, kunnen we het goed voorstellen. Hij was op reis gegaan voor een vrouw. Nu was het concreet geworden, een heel mooi meisje dat zijn nicht was, precies als toen zijn moeder werd gevonden voor zijn vader – het eerste plaatje. Alleen kwam de knecht van Abraham met kostbaarheden en met de leiding van God. Jacob had geen van beide. En al had hij ze gehad, dan kon Rachel toch niet mee naar Kanaän komen, vanwege de puinhoop die het thuis was geworden. Hij had haar gekust. Het is erg vrijpostig als een man zomaar een meisje kust, maar misschien kon het net, omdat het een eerste begroeting van een familielid was. Hij moet zich gerealiseerd hebben dat hij haar pas weer zou kunnen kussen als ze man en vrouw waren. En dat kon nog heel lang duren. Als het al zou gebeuren…
Mensen huilen nooit louter van blijdschap. Mensen huilen van verdriet, of als angst en verdriet opgelost zijn. Bij Jacob zullen de opluchting dat hij nu weer familie had gevonden en het verdriet dat zijn eigen familie onbereikbaar was door elkaar hebben gelopen.
Dat is nou literatuur, die parallellen! God schrijft zijn verhalen in de geschiedenis. Oplettende mensen kunnen ze lezen. Mozes heeft het hier voor ons gedaan. Zelf heeft hij ook zijn vrouw ontmoet bij een put. Hij wist van beide plaatjes en zorgde voor een derde (Exodus 2).
Hoe bedrieg je een bedrieger?
Jacob blijft en steekt zijn handen uit de mouwen. Na een maand zegt Laban dat hij niet voor niets voor hem hoeft te werken. Jacob ziet zijn kans schoon om toch aan Rachel te komen. Laban heeft nog een dochter, Lea. Die heeft fletse ogen, staat er in onze vertaling. Letterlijk, zachte, tere, ogen. Lieve ogen zou je nu misschien kunnen vertalen. De ogen zijn de spiegel van de ziel.
Over de juiste vertaling is al duizenden jaren nagedacht. Een heel oude Joodse verklaarder zei: ‘De ogen van Lea waren zwak geworden, want ze moest altijd huilen, omdat ze dacht dat, nu Jacob Rachel kreeg, zij zelf wel zou worden uitgehuwelijkt aan Ezau.’
Ik houd het op dat Rachel een mooi uiterlijk had, maar Lea een mooi innerlijk. Jacob gaf niet om de ogen of het karakter van Lea, hij ging voor Miss Haran!
Zeven jaar is een mooi, ruim aantal. Hij wilde natuurlijk aan Rachel laten zien dat ze hem veel waard was. De jaren waren in zijn ogen als dagen, staat er. Voor zijn gevoel zullen ze echt wel lang voor hem geduurd hebben, maar toch vond hij het een koopje voor zo’n mooie vrouw, waar hij verliefd op was.
Hoeveel komt het nou voor dat iemand wordt bedrogen door een persoonsverwisseling?! Jacob was eerst dader geweest en nu slachtoffer!
Jacob zal zelf wel met zijn verhaal Laban op een idee hebben gebracht. Die liet dan tegelijk zijn afkeuring over het bedrog van Jacob blijken- “Zo doet men niet bij ons”.
Toch, als iemand zoiets overkomt, blijkt dat God nog met hem bezig is. Jacob had zelf zijn vader bedrogen. Toch was Izak Jacob niet gaan haten. Hij had hem nog een extra zegen gegeven bij zijn vertrek. Ook God had hem niet verlaten. Hij was onderweg aan hem verschenen in een droom en had hem grote beloftes gedaan.
Wat zou Jacob nu doen met Lea, die hem bedrogen had? Ook haar liefhebben, beschermen en bij haar blijven?
De zonen van Lea
Toen nu de HEERE zag, dat Lea gehaat was, opende Hij haar baarmoeder; maar Rachel was onvruchtbaar. Nu heeft “haten” in de Bijbel een ruimere betekenis. Het kan ook “negeren, niet liefhebben” betekenen. “Minder geliefd” van de NBV en HSV is te zwak uitgedrukt. Ik denk dat Jacob alleen bij Lea kwam om nageslacht te verwekken. Hij zei nooit wat liefs tegen haar, deed nooit wat gezelligs met haar en gaf haar nooit een cadeautje. Het was in ieder geval erg genoeg dat Lea er diepongelukkig van was en dat God ingreep. God had medelijden met Lea en liet haar kinderen krijgen. Ik denk ook om Jacob zo ver ter krijgen dat hij de liefde ging geven die hij zelf had gekregen. Voorlopig kreeg Rachel de liefde en Lea de kinderen. Er was nu een zeker evenwicht tussen beide vrouwen, alleen zien we wel dat ze allebei jaloers zijn op de ander.
Lea krijgt haar eerste zoon en noemt hem Ruben. Daar zijn wel een paar dingen over op te merken.
Hoe kregen kinderen in het Oude Testament hun naam?
In Oudtestamentische tijden gaven meestal de vrouwen dus kinderen de naam; mannen kwamen er dan niet aan te pas. Vrouwen hadden toen in de maatschappij niet veel te zeggen, maar binnen het eigen gezin juist veel. Baas in eigen tent zogezegd.
De namen die ze gaven hadden doorgaans betrekking op hun eigen situatie. Of het voor de betrokken kinderen altijd even leuk was om bijvoorbeeld “Oneer”, of “Smart” te heten, valt te betwijfelen, maar voor ons geeft het wel een boeiend kijkje in de gedachten en gevoelens van de vrouwen van toen.
Heel vaak zou je uit de verklaring die de vrouwen gaven een wat andere naam verwachten. Bijvoorbeeld Noach had Nachoem of Menachem moeten heten. Jabez (1 Kronieken 4:9) had Jazeb moeten heten. Ik heb daar nog nooit een verklaring van gelezen. Was het om het kind niet een al te confronterende naam te geven? Bijvoorbeeld over die Jabez. Als zijn moeder Nederlandse was geweest, had ze kunnen zeggen: “Ik heb hem met smart gebaard, daarom noem ik hem Sammert”. Of had de naam die ze gaven de echte betekenis en was wat ze daarbij zeiden een rookgordijn? In dit gedeelte vinden we verschillende praktijkvoorbeelden.
Want, zei zij, “de HEERE heeft mijn verdrukking gezien”. Dat is zeker waar. In “Ruben” zit ook een woordspeling met “verdrukking”. Alleen betekent Ruben niet “de HEERE heeft gezien, maar Zie een zoon! In het meervoud – Jacob, kijk, kom, ik heb een zoon! Rachel, kijk, ik heb lekker een zoon! Enz.
De tweede zoon noemt ze Simeon – Gehoord betekent dat – “Omdat de HEERE gehoord heeft dat ik minder geliefd ben”, zegt ze. In het licht van bovenstaande kan ze net zo goed gedacht hebben: Jacob heeft mijn eerste zoon niet echt gezien, misschien zal hij mijn tweede wel horen.
De derde zoon noemt ze Levi – Hechting/bijvoeging. Nu, ditmaal, zal mijn man zich aan mij hechten/bij mij voegen; ik heb hem immers drie zonen gebaard. Nu zegt ze onomwonden: Kom bij me!
De vierde zoon noemt ze Juda – Dankzegging/lofprijzing. Ditmaal zal ik de HEERE loven. Lea kon voor het eerst haar eigen problemen loslaten en zeggen: Nu zal ik de Heere loven. Dat is niet gemakkelijk. Maar het kan wel! Problemen kunnen ons helemaal in beslag nemen. Dan worden we gefixeerd op wat ontbreekt, niet wat we wel hebben. Misschien lukt het op een moment om te relativeren. Maar als je God kent, heb je iets veel groter dan de problemen – Zijn vriendschap! Voor Lea ging dat leven.
Het is wonderlijk dat het zo gelopen is dat juist dit kind de stamhouder is geworden. Jacob heeft zijn oudere broers stuk voor stuk het eerstgeboorterecht ontnomen nadat zij zich hadden misdragen. Zo is het kind van de Dankzegging de voorouder geworden van de koningen van Israël en van de Messias. Met “Joden”, dat van Juda is afgeleid bedoelen we nu het hele volk.
Hoe krijg je miscommunicatie in een huwelijk?
Dat was dus een hoogtepunt in het gezin van Jacob. Nu komt een absoluut dieptepunt. Een scene tussen Rachel en Jacob!
(30) Nu Lea vier kinderen heeft gekregen en Rachel geen, realiseert Rachel zich dat ze misschien wel nooit kinderen zal krijgen. Dan komt ze met een onredelijk verwijt aan Jacob: Geef me kinderen, zo niet, dan ga ik dood! Denkt ze echt aan zelfmoord, of is het dramatiek? Hoe dan ook, er zit wel pijn achter deze overdreven woorden! Later bleek hoe ongelijk Rachel had. Juist toen ze uiteindelijk kinderen kreeg van Jacob, werd dat haar dood! Ze stierf in het kraambed van haar tweede kind, Benjamin.
Jacob dient haar van repliek met de harde waarheid: Ben ik in de plaats van God, die je de vrucht van je schoot heeft onthouden. Het lijkt de waarheid, maar is het de hele waarheid? In 29 vers 31 staat dat God medelijden had met Lea, omdat Jacob haar haatte. Daarom opende hij haar baarmoeder. God zorgde dat de situatie weer eerlijk werd, zover het ging. Jacob had Lea moeten liefhebben. Zo lag het lot van Rachel dus wel aan de houding van Jacob!
Dit is ook een duidelijk voorbeeld van miscommunicatie tussen man en vrouw. Jacob pakt niet Rachels gevoelens van angst en onzekerheid op, die achter de zware woorden schuilgaan. Anders had hij haar bijvoorbeeld kunnen verzekeren dat zijn liefde voor haar niet afhankelijk was van kinderen en dat haar waarde daar ook niet vanaf hing. Nu voelt hij zich blijkbaar aangevallen en niet in staat om een oplossing te geven en komt hij met een hard antwoord.
Verschillende oude commentators (allemaal mannen) hebben dit ook niet opgepikt. Ze geven Jacob groot gelijk en geven Rachel een nog hardere veeg uit de pan dan Jacob deed.
Rachel had haar teleurstelling ook beter kunnen communiceren in plaats van met superlatieven te komen. Dan was het voor Jacob ook makkelijker geweest.
Draagmoeder
Rachel heeft al een oplossing achter de hand, Bilha! Jacob kon bij haar kinderen krijgen. Het lijkt er dus toch op dat haar uitval alleen bedoeld is om Jacob zo ver te krijgen dat hij Bilha tot vrouw neemt. Inderdaad drama dus. In die tijd was deze procedure niet heel vreemd, zie Abraham en Hagar, maar zeker ook niet normaal. Zoiets als IVF nu. Het was wel eleganter dan hedendaags draagmoederschap. Daar komt betaling bij te pas. Een slavin was je persoonlijke bezit, dus waren haar kinderen eigenlijk jouw kinderen. Bilha moest op Rachels knieën bevallen, zodat het er zo echt mogelijk uitzag. Jacob stemt erin toe. Bilha krijgt een zoon. Rachel zegt dat God haar nu recht heeft gedaan. Volgens misbruikt ze de naam van God om haar handelwijze te legitimeren. Ze had zelf voor haar recht gezorgd. Ze noemt het jongetje Dan – Recht gedaan.
De tweede zoon die op deze manier wordt geboren noemt Rachel Naftali – Mijn worsteling. 30:8 HSV: “Ik heb een zware strijd met mijn zuster gevoerd, en ik heb ook gewonnen. SV: “Ik heb worstelingen Gods met mijn zuster geworsteld”. Het woord voor “strijd” betekent echt “worstelen”, elkaar vastgrijpen en proberen onderuit te halen. Het woord “Elohim” kan inderdaad als bijwoord zijn bedoeld, “geweldig groot”, maar kan ook naar God verwijzen. Dan was het botte antwoord van Jacob: “God heeft je de vrucht van je schoot onthouden” wel binnengekomen. Dan probeerde Rachel wanhopig om deze gedachte te bestrijden. “God staat wel aan mijn kant”
Lea’s “kleinkinderen”
(Vers 9) Lea heeft sinds ze Juda heeft gebaard al jaren geen kinderen meer gekregen. Ze denkt: zal ik Zilpa ook aan Jacob geven, nu ik blijkbaar onvruchtbaar ben geworden? Om kinderen te hebben, hoef ik het niet te doen, ik heb er al vier. Laat ik toch maar doen voor Jacob. Hij is ook blij met Bilha en met de kinderen die ze hem gegeven heeft. Zo doet ze. Zilpa geeft Jacob ook twee kinderen. Terwijl bij Rachel de kinderen van haar slavin helemaal haar eigen kinderen moesten lijken, is dat voor Lea totaal anders. Ze voelen ongeveer als haar kleinkinderen – niet de last, wel de lol. Dat zie je aan de namen die ze geeft. “Gad” betekent waarschijnlijk troep. Ze heeft nu een heel troepje. Aser betekent geluk – de dochters zullen mij gelukkig achten.
Ze noemt niet haar man…
Hoe gebruik je Liefdesappels?
Geen wonder.
Op een moment zegt Rachel tegen Jacob: ‘Waarom slaap je nog met die lelijke zus van me? Je houdt niet van haar en kinderen krijgt ze toch niet meer.’ ‘Nou ja, zegt Jacob, ik ben toch ook met haar getrouwd.’ ‘Ik wil niet dat je meer met haar naar bed gaat, zegt Rachel, vier vrouwen is te veel om je over te verdelen.’ Jacob stemt toe. [Einde Lynn Austin modus]
Zo moet het ongeveer gegaan zijn, dat blijkt uit wat volgt.
Dudaim – Liefdesappels
Op een dag komt Ruben thuis met een mandje oranje tomaatjes, die een heel speciale geur hebben. Het zijn de vruchten van de Mandragora Officinarum. “Dudaïm, Liefdesappelen, of beter Geliefden-appels”. Het was in de dagen van de tarweoogst. Ook nu is de plant alleen op een dag van tarweoogst te vinden. De vogels zijn namelijk gek op de vruchten. Ze vreten ze op voor ze rijp zijn. Tussen de tarwe staan ze beschermd tegen de vogels.
Het is een veel gehoord misverstand dat met dacht dat die liefdesappelen zouden genezen van onvruchtbaarheid. Dat was middeleeuws bijgeloof, maar dat hadden Lea en Rachel nog niet.
Zo staat het ook in veel commentaren. Dit snijdt echter geen hout. We weten nu allang dat ze die werking niet hebben. Dan had er hier een sprookje in de Bijbel gestaan. En verder: Lea wordt zwanger, maar was ze juist kwijt. Rachel wordt zwanger, maar pas jaren later. Er is verwarring met knol waar veel aan is toegekend. In de Wikipedia pagina staat uitgebreid over de bizarre folklore rond deze wortel.
Lea en Rachel was het niet om de knollen te doen, maar om de vruchten.
Het ging ze om de geur van de vruchten. Die geur heeft iets van appels, maar zwaarder. Men vond de geur erotiserend. Hooglied 7:13De liefdesappels geven hun geur en aan onze deuren hangen allerlei kostelijke vruchten, verse en ook oude. Mijn Liefste, die heb ik voor U bewaard!
Het idee van Rachel was dat de liefdesappels het liefdesspel van haar en Jacob op gingen luisteren. Lea had toch geen seks, dus die had er niets aan. “Geef maar hier!” Dat was natuurlijk heel zuur voor Lea. Vandaar haar reactie: Is het niet genoeg dat je me mijn man afgenomen hebt? Moet je ook nog de liefdesappels van mijn zoon nemen?
Waarschijnlijk wilde Lea de vruchten gebruiken om Jacob toch te lokken. Dan bereikte ze haar doel wel, en zekerder dan gedacht! Rachel komt met een idee: ‘Geef ze aan mij, dan mag Jacob voor één nacht bij jou’. Was het alleen begeerte, of had ze toch medelijden met haar zus?
Dus als Jacob die avond thuiskomt gaat Lea hem tegemoet. Anders was hij rechtstreeks de tent van Rachel binnengelopen. Ze zegt: Gij zult tot mij inkomen, want ik heb u om loon zekerlijk gehuurd voor de Dudaim van mijn zoon. (Enige vertaling waarin het woord “loon” staat is de oude SV). Misschien vergis ik me, maar volgens mij valt daar ironie in te horen. Zo van: Nu kan het ineens wel, voor een paar geurappels. Ik denk dat Lea wel humor had.
Onverwacht zwanger
Toen gebeurde wat niemand had gedacht. Lea werd zwanger. Ze was toch niet onvruchtbaar!
Maar er staat ook: En God verhoorde Lea. Ze had dus ook gebeden. Tegen hoop op hoop had ze haar wens om nog een kind te krijgen bij God gebracht. God gebruikt alle rare gedoe van mensen om Lea te verhoren. Dat vind ik heel mooi in dit gedeelte!
Lea noemt haar zoon Issaschar – er is loon. Ze zei: God heeft mij beloond, omdat ik mijn slavin aan mijn man gegeven heb. Ik denk niet dat het zo was! Het kind was een geschenk van God, geen loon ergens voor! Bovendien was ze op de naam “Issaschar” gekomen, omdat hij was voortgekomen uit het voor loon huren van Jacob voor de liefdesappels! Was haar verklaring een vrome smoes?
Nu Lea toch nog vruchtbaar blijkt te zijn, blijft Jacob bij haar komen en krijgt ze nog een zoon. De zesde. Nu het normaal gaat, ziet Lea wel dat haar zoon een geschenk van God is. (20) Lea zei toen: God heeft mij, ja mij, een mooi geschenk gegeven; ditmaal zal mijn man bij míj komen wonen, want ik heb hem zes zonen gebaard. En zij gaf hem de naam Zebulon.
“Geschenk” betekent hier echt een groot cadeau, zoals een bruidsgift. Dat wat Jacob haar niet had kunnen geven.
Hoe ontwikkelde zich de relatie van Jacob en Lea?
Als ik vroeger dit gedeelte las, dacht ik altijd: Natuurlijk ijdele hoop, dat Jacob bij haar zou komen wonen, net als de vorige keren. Nu ben ik er zeker van dat Jacob toch echt meer om Lea is gaan geven.
Aan het eind van zijn leven zegt Jacob dat hij begraven wil worden in de spelonk van Machpela: ‘Daar hebben ze Abraham begraven en Sara, zijn vrouw; daar hebben ze Izak begraven en Rebekka, zijn vrouw; en daar heb ik Lea begraven ‘. Dan was ze toch meer voor hem dan een ongewenst aanhangsel! Rachel had hij begraven op de plaats waar ze stierf.
Is het dan misschien zo dat hij Lea is gaan liefhebben na de dood van Rachel? Ik denk eerder. Ergens tussen de deal met de liefdesappels en de geboorte van Zebulon.
Als Jacob Lea nog steeds had gehaat, zou God dan Rachel toch kinderen gegeven hebben, terwijl er niets veranderd was?
Zou Lea echt zo naïef zijn? Voor iemand in de positie van Lea is het heel logisch dat ze bij haar eerste kind denkt dat haar man haar nu meer aandacht gaat geven. Bij haar tweede en derde kun je het ook nog voorstellen. Maar als dat dan niet zo is, en je beeldt je dan bij het zesde kind in dat het ineens wel zal gebeuren, dan ben je toch heel dom! Of ze moet daadwerkelijk verandering gezien hebben!
Nog sterker, Zebulon betekent iets van Woning om te eren. Het wordt in de Bijbel verder alleen gebruikt voor de tempel. Ook in verwante talen – een plaats om gaven te geven. “Hij zal bij me komen wonen” moet dan ongeveer geklonken hebben als: “Hij zal me verafgoden”. Dat zeg je echt niet als je man helemaal niet van je houdt. Het zou verder ook jammer zijn als Lea na haar eerdere loslaten en God loven toch weer in haar vorige patroon van bedelen om liefde was teruggevallen.
Rachel bleef vast Jacobs favoriet, maar hij kreeg toch ook echt Lea lief. Hoe de omslag dan voor Jacob kwam?
Misschien besefte hij, toen Lea zei: “Ik heb je voor loon gehuurd”, dat ze meer was dan een vrouwtje dat maar om liefde bedelde.
Of besefte hij dat zijn kinderen bij haar in goede handen waren? Het valt op dat Lea blijft benadrukken: de liefdesappels van mijn zoon.
Of was het toch de geur van de liefdesappels die bij hem de doorslag gaf? Net als bij Izak de geur van het veld de doorslag gaf toen Jacob hem bedroog.
Daarna krijgt Lea een dochter. Die noemt ze Dinah. Misschien had Jacob meer dochters, die niet genoemd worden. Die zijn dan uitgehuwelijkt en komen niet in het verhaal voor. Na de narigheid met Sichem, bleef Dinah als alleenstaande vrouw in het gezin van Jacob. Zij telde dus wel mee.
Verzoend
Ten slotte staat er dat God aan Rachel denkt. God had nu medelijden met haar. En er staat: God verhoorde Rachel. Dus zij heeft ook gebeden. Misschien juist nu ze bij haar zus zag dat het kon. Lea had even in dezelfde situatie verkeerd als Rachel, dat het leek dat ze geen kinderen kon krijgen. Bij God is alles mogelijk.
Rachel noemt haar zoon Jozef: Hij voege toe, of hij zal toevoegen. Nog één? Is dat uit ontevredenheid of juist uit vertrouwen?
Woordspelingen
Er is nog wat vreemds aan de hand met wat de vrouwen zeggen bij deze twee laatste zonen. Ze maken allebei gebruik van een woordspeling. Als Lea zegt: God heeft mij begiftigd met een goede gift – zebed – dan denk je: ze zal haar kind wel Zebedon noemen of zoiets. Maar het werd Zebulon – Plaats om te eren. Als Rachel zegt: “God heeft mijn schande weggenomen!”, dan denk je: Dan gaat ze de naam van het kind vast afleiden van wegnemen, Osef, Maar het werd Josef van toevoegen.
Wat moet je hier nou van denken? In het licht van alle andere namen in de Bijbel, die net niet aansluiten bij de gegeven verklaring? Hebben ze allemaal twee wortels? Proberen ze Jacob even op het verkeerde been te zetten? Dan hadden ze allebei humor! Ze hebben ook veel bijbelverklaarders in verwarring achtergelaten…
In ieder geval geven ze allebei hun kind een naam met betekenis, gericht op de toekomst en uiten ze daarbij echte dankbaarheid.
Er blijft verschil, Rachel krijgt de meeste liefde en Lea heeft de meeste kinderen. Maar er is geen haat en geen smaad meer in het huis van Jacob.
Dan heeft Jacob toch eindelijk geleerd om lief te hebben, zoals hij eerst is liefgehad.
Zo kunnen we toch afsluiten met een gelukkig plaatje! Het is vooral een plaatje van het gedoe van mensen met zonden en gebreken en van de onbegrijpelijke liefde en trouw van God.
Op de website van de Oude Kerk in Delft en verder op het Internet zijn veel mooie foto’s van deze kerk te vinden. Deze zijn anders! De meeste zijn gemaakt tijdens excursies naar plaatsen waar je normaal niet kunt komen. In het verleden was men wat toegeeflijker dan nu. Eén excursie was ter gelegenheid van het 25-jarig huwelijksjubileum van zeer bij deze kerk betrokken vrienden. De andere was een uitje van de wijkkerkenraad.
Inkijk
Diverse aparte kijkjes in de kerk.
Gangen en Trappen
De Triforia, of nonnengangen, zijn een verhaal apart. Het is een fabeltje dat er ooit nonnen of monniken doorheen hebben gelopen. Ze zijn gemaakt voor het gezicht en voor het gemak. De kerken lijken er ruimtelijker door. Er zijn ook schijntriforia, die niet begaanbaar zijn. Nepnonnengangen dus. Daarnaast waren de echte doorgangen zoals die in de Oude Kerk handig bij werkzaamheden en om een mogelijke brand te blussen.
Bij onze excursies konden we ook twee van die triforia bezoeken. Je hebt een mooi zicht op schip en zijbeuken van de kerk.
Van de ene gang naar de andere, die lager ligt, is een open trapje met een soort metalen bezemsteel als leuning. Het ging allemaal goed. Alleen ben ik de nacht daarop wel vijf of zes keer wakker geschrokken met het idee dat ik op dat trapje stond, aan de rand van de diepte beneden…
Uitzicht
Vanaf de toren van de Nieuwe Kerk, die dagelijks te beklimmen is, heb je natuurlijk een prachtig uitzicht. Zelfs tot zee als het helder is. Het uitzicht vanaf de toren en goten van de Oude Kerk is weer anders, juist omdat je zicht hebt op de Nieuwe Kerk en ook op de Maria van Jessekerk en het stadhuis.
De toren van de Oude Kerk is gebouwd op de plaats waar ooit het water van de Oude Delft was. Hij is daardoor scheefgezakt, maar nu kijk je wel recht op de Oude Delft en de Schie tot aan Overschie en Schiedam. Heel leuk!
In Psalm 119 staat in bijna elke zin een synoniem voor “woord van God”. Er zijn acht van deze trefwoorden. Elk heeft zijn eigen betekenis. Hier een overzicht.
Hebreeuws
HSV
NBV21
Uitgebreide betekenis
Thora
Wet
Wet
Onderricht. Wat God ons leert hoe we leven moeten.
Mitzwa
Gebod
Gebod
Wat God aangeeft dat je wel of niet moet doen.
Imrah
Belofte
Belofte
Uitspraak of machtswoord van God voor ons.
Edoeth
Getuigenis
Richtlijn
Wat mensen van God hebben ervaren en opgeschreven. Ook de tafels met de tien geboden.
Dabar
Woord
Woord
Wat God heeft gesproken
Piqoed
Bevel
Regel
Opdracht of aanwijzing van God, zoals van een opzichter of officier.
Choeq
Verordening
Wet
Manier die God aangeeft om iets te doen, procedure.
Mishpat
Oordeel
Voorschrift
Rechtsregel, uitspraak van God als rechter.
Overigens komen deze nuances in betekenis in déze psalm in hun context niet zo naar voren. Ze worden vooral gebruikt als synoniemen.
Onregelmatig en toch kloppend
Elke strofe heeft acht regels en er zijn acht trefwoorden. Dan verwacht je natuurlijk dat alle trefwoorden in elke strofe voor zullen komen, maar dat is niet zo. Er zijn strofen waar maar 7 trefwoorden in voorkomen, in andere 9. Vaak komt hetzelfde trefwoord meerdere keren voor in dezelfde strofe en ontbreken andere. Het totaal klopt wel: in de hele psalm staan 176 trefwoorden. Net zoveel als het aantal regels!
Er zijn vier strofen waarin wel alle acht van deze trefwoorden voorkomen. Vier is de helft van acht. Dat is vast niet toevallig.
Vrouwelijke en mannelijke paren
Het is nog mooier. In de tabel zijn de eerste vier Hebreeuwse woorden vrouwelijk en de volgende vier mannelijk. Je kunt paren vormen, twee vrouwelijke en twee mannelijke, die elk samen 44 keer voorkomen. In totaal 176 dus.
Meestal komen de trefwoorden voor in de 2de persoon enkelvoud. “Uw woord“, Uw wet, Uw bevelen, etc. Dat geeft ook een regelmaat, een soort rijm. In het Hebreeuws “Devarecha, thoratecha, piqoedecha. Er zijn wel uitzonderingen. Behalve de zinnen waarin geen enkel trefwoord voorkomt, staan ze in andere niet in de 2de persoon enkelvoud.
Van de vier strofen waarin alle acht trefwoorden voorkomen, is er maar één die ook hierin helemaal regelmatig is. De tiende (jod) strofe. Dat verwijst vast naar de tien geboden!
Uw handen hebben mij gemaakt en bereid; geef mij inzicht, zodat ik Uw geboden leer. Wie U vrezen, zien mij en verblijden zich, omdat ik op Uw woord gehoopt heb. Ik weet, HEERE, dat Uw oordelen rechtvaardig zijn en dat U mij in Uw trouw verdrukt hebt. Laat toch Uw goedertierenheid er zijn om mij te troosten, overeenkomstig Uw belofte aan Uw dienaar. Laat Uw barmhartigheid over mij komen, dan zal ik leven, want Uw wet is mijn bron van blijdschap. Laten de hoogmoedigen beschaamd worden, die mij neerdrukten met leugen, maar ík overdenk Uw bevelen. Laten zich tot mij keren wie U vrezen en wie Uw getuigenissen kennen. Laat mijn hart oprecht zijn in Uw verordeningen, dan zal ik niet beschaamd worden.
De verschillende synoniemen voor "woord" zijn als kaarsjes van verschillende kleur, die op een uitgekiende manier zijn opgesteld.
De boodschap van de vorm
Zit er een boodschap in de vorm van Psalm 119? Het lijkt er wel op!
Dat de strofes acht regels hebben en dat er acht synoniemen van Gods woord gebruikt worden, zegt: ‘Gods woord is voor eeuwig‘. Uitgewerkt in dit artikel.
Dat het totaal aantal synoniemen precies evenveel is als het aantal regels, zegt: ‘Gods woord is volmaakt‘. Dat staat ook in de psalm die aan de basis ligt van Psalm 119: Psalm 19:8: De wet van de HEERE is volmaakt.
Dat alleen de tiende strofe helemaal regelmatig is, zegt het nog nauwkeuriger: ‘Alleen Gods wet is hier volmaakt‘.
Dat voor de rest die synoniemen onregelmatig over de verzen zijn verdeeld, zegt: ‘Het lukt mij niet om die volmaakte wet te houden‘. Deze psalm heeft immers als thema ‘Gods woord en ik’. Wij maken er een rommeltje van. Bij sommige zinnen krijg je de indruk dat de dichter denkt dat hij wel vroom is. Wie op de wanordelijke verdeling van de trefwoorden let, weet beter. Dan is de laatste regel geen verrassing. Vers 176: Ik heb gedwaald als een verloren schaap…
Voor dit artikel heb ik, naast eigen onderzoek en interpretatie, uitgebreid gebruikgemaakt van het boek Psalm 119, The Exaltation of Torah van David Noel Freedman. Op de laatste bladzijde van dit boek staat: ‘The data presented here open new avenues of investigation of Psalm 119‘. De focus op de bijzondere vorm van de tiende strofe en de betekenis daarvan is misschien mijn bescheiden bijdrage hierin.
Psalm 119:25Mijn ziel kleeft aan het stof; maak mij levend overeenkomstig Uw woord.
“Mijn ziel kleeft aan het stof“. Dat kan verschillende dingen betekenen. In de Psalmen kun je dan het beste die verschillende betekenissen allemaal meenemen.
Als eerste duidt het op onze sterfelijkheid. “Stof bent u en u zult tot stof terugkeren” (Genesis 3). Dan is het gebed “Maak mij levend” niet anders dan een gebed om opstanding uit de doden. Meer nog, omdat er staat “overeenkomstig Uw Woord“, is het een beamen van een belofte van God, dat dat zal gebeuren! Zoals wij de belofte kennen uit Johannes 3:16. “Want zo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat ieder die in Hem gelooft, niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft.”
Ten tweede betekent “Mijn ziel kleeft aan het stof” dat we nog o zo vast zitten aan de stoffelijke dingen, in plaats van aan de eeuwige, die we niet zien. Dan houdt het gebed in dat God ons losmaakt van die aardse zaken. Hij doet dat ook. Als er weer eens een vlek zit op nieuwe kleren, of een kras op een nieuwe auto, dan zeg ik (met een knipoog): “Dat is de schuld van onze vaders! Want die hebben in ons bijzijn elke dag gebeden:
‘Doch geef, dat onze ziele niet aan dit vergank’lijk leven kleev’;
Maar alles doe, wat Gij gebiedt, en eind’lijk eeuwig bij u leev’!”
Amen
Het stof van de voormalige luxe badkamer van Herodes de Grote in Massada, Israël
Hoe zou het boek Psalmen zijn samengesteld? Willekeurig? Op volgorde van binnenkomst, zoals de bundel Opwekking?
De alfabetpsalmen geven daar een blik op. Dat zijn de psalmen waarbij de regels achtereenvolgens beginnen met de letters van het Hebreeuwse alfabet. Er zijn er acht en ze komen nog in paren ook! In een vorig artikel heb ik laten zien dat het aantal acht staat voor “eeuwig”. Eeuwig geldig dus.
Cola
Alle psalmen zijn een aantal regels lang. Die regels bestaan elk uit een aantal korte zinnetjes die elkaar aanvullen. Taalkundigen noemen die zinnetjes “cola”. Vast omdat ze voor hun even belangrijk zijn als het gelijknamige drankje voor de jeugd. Een regel heeft één, meestal twee, maar soms meer van die zinnetjes.
De Vreze des Heeren
Psalm 111 en 112 horen bij elkaar. Beide zijn een ABC van de Vreze des Heeren. Ze verschillen erin dat Psalm 111 gaat over De Heere. Waarom Hij te vrezen is en dat Psalm 112 gaat over Iemand die de Heere vreest. Wat dat uitwerkt. Beide psalmen zijn even lang. Steeds regels van één zinnetje per letter van het Hebreeuwse alfabet.
Gebed en verhoring
Psalm 25 en 34 zijn ook broertje en zusje. Psalm 25 zou je Het ABC van het gebed kunnen noemen en Psalm 34 Het ABC van de verhoring. Ook deze psalmen zijn even lang. Steeds twee zinnetjes per Hebreeuwse letter. Ze hebben ook allebei een afwijking. Er ontbreekt één letter (de waw), maar aan het eind is er een regel toegevoegd buiten het ABC. Die regel gaat over verlossing. Psalm 25:22 O God, verlos Israël uit al zijn benauwdheden. Psalm 34:23 De HEERE verlost de ziel van Zijn dienaren; allen die tot Hem de toevlucht nemen, worden niet schuldig verklaard.
Goddelozen
Dan de psalmen 9/10 en 37. Beide alfabetpsalmen hebben standaard vier zinnetjes per Hebreeuwse letter. In beide psalmen zijn de goddelozen prominent aanwezig.
In Psalm 37 vergaat het die goddelozen slecht. Het thema van 37 kun je samenvatten als De Heere zorgt dat de rechtvaardigen de toekomst hebben en dat de goddelozen vergaan.
In Psalm 9 en 10 is het nog niet zo ver. Die zijn een verhaal apart. Samen vormen ze een alfabetpsalm, maar er zijn zoveel afwijkingen dat de HSV de Hebreeuwse letters er niet eens bij heeft gezet. Psalm 9 begint netjes volgens het Hebreeuwse alfabet, maar op een moment verdwijnt de regelmaat, dan gaan er letters door elkaar en tenslotte ontbreken er enkele. We zitten dan al in Psalm 10. Deze psalm eindigt correct met de vier laatste letters. Dit alles weerspiegelt de inhoud! Lees maar. Het begint als een lofpsalm, maar op een moment komt er grote ellende, veroorzaakt door de goddelozen. Terwijl in Psalm 37 het woord “rechtvaardigen” steeds terugkomt, gaat het hier over “ellendigen”, die door de goddelozen worden verdrukt. Aan het eind gaat God optreden en komt het weer goed. De Heere verlost de ellendigen van de goddelozen, maar de goddelozen doen nog veel kwaad is een redelijke samenvatting.
Ook de breuk van het alfabet in twee psalmen stemt overeen met de gebrokenheid van de inhoud.
Gods Woord en Gods Lof
Nu komt Psalm 119, de Grote Alfabetpsalm. Het ABC van Gods woord en ik. Steeds acht regels die beginnen met dezelfde letter en die meestal uit twee zinnetjes bestaan. Samen dus zestien zinnetjes per letter.
Dan hebben we nog Psalm 145. Het ABC van Gods lof. De meeste alfabetpsalmen hebben dus een even lang “broertje of zusje”, maar nóg zo’n grote alfabetpsalm als 119 was vast te veel van het goede. Psalm 145 heeft twee zinnetjes per letter, veel kleiner dan 119.
Evenwicht
Psalm 145 is dus geen “geschikte partner” voor 119, maar zorgt wel voor evenwicht. Alle zeven alfabetpsalmen naast 119 hebben nu namelijk bij elkaar precies evenveel (16) zinnetjes per letter van het Hebreeuwse alfabet als Psalm 119!
Twee sixteen-packs cola dus.
Daarnaast zijn ook het totaal aantal regels, zinnetjes en lettergrepen van de zeven psalmen vrijwel gelijk aan die van 119.
Volgorde
De volgorde van de besproken paren is zeker niet toevallig. De verhoring (34) komt na het gebed (25), de overwinning (37) komt na de moeite (9,10) en de uitwerking (112) komt na de oorzaak (111). Ook loopt de omgang met God en Zijn woord (119) uit op lof aan God (145).
Zorg
Uit dit alles blijkt dat de psalmen in het boek Psalmen met veel zorg zijn uitgekozen en geplaatst!
Veel oude kerken hebben ergens een achthoekig rozet in het plafond. Hier de Kathedraal van Metz
Psalm 119 bestaat uit verzen van steeds acht regels die beginnen met dezelfde letter van het Hebreeuwse alfabet. Ook zijn er acht trefwoorden, synoniemen van “Gods Woord”, die steeds terugkomen. Daarover meer in een volgend artikel.
Waarom acht?
Eeuwig
Acht is zeven plus één. Zeven staat voor “volmaakt”. Denk aan de kandelaar met zeven armen. Ook zijn er zeven scheppingsdagen. Daardoor hebben we de weekcyclus. Met acht wordt de cirkel van zeven weer opgepakt bij het begin. Daarom staat acht voor eeuwigheid, zonder eind.
Door het gebruik van het aantal acht drukt de psalm dus uit dat Gods Woord voor eeuwig is. Dat staat ook in de psalm zelf. Precies bij het begin van de tweede helft, een soort tussentitel. Dat is vers 89:
Voor eeuwig, HEERE, staat Uw woord vast in de hemel.
Deze boodschap zit ook nog op een andere manier in de psalm verborgen. De term “voor eeuwig” komt precies tien keer voor! Een verwijzing naar de tien geboden.
Terug naar het begin
Het teruggaan naar het begin bij acht vinden we ook geïllustreerd in de tweede strofe (vers 9-16). De eerste en de achtste, laatste, regel gaan daar over “Uw woord“.
Psalm 119:9 Waarmee houdt een jongeman zijn pad zuiver? Als hij dat bewaart overeenkomstig Uw woord. Psalm 119:16 Ik verblijd mij in Uw verordeningen, Uw woord vergeet ik niet.
Mogelijk is dit niet direct in de eerste strofe gedaan, omdat die een inleiding is op de hele psalm en omdat hij moest verwijzen naar Psalm 1.
Ons symbool voor oneindig is een liggende acht
Waar wordt het aantal acht op dezelfde manier gebruikt?
De acht zaligsprekingen op de deur van de Domkerk van Oslo
Er zijn ook acht Zaligsprekingen van Jezus. (De “negende” is de nadere toepassing van de achtste op Jezus’ volgelingen).
Het is opvallend dat bij de eerste en achtste zaligspreking dezelfde belofte staat.
Mattheüs 5:3 Zalig zijn de armen van geest, want van hen is het Koninkrijk der hemelen. Mattheüs 5:10 Zalig zijn zij die vervolgd worden om de gerechtigheid, want van hen is het Koninkrijk der hemelen.
Dus de achtste zaligspreking gaat ook weer terug naar het begin om zo de eeuwigheidswaarde van deze uitspraken te laten zien.
De achthoekige Kerk van de Zaligsprekingen aan het Meer van Galilea
Acht profeten
In de Joodse indeling bestaan de Profeten uit acht boeken:
Jozua, Richteren, Samuel, Koningen Jesaja, Jeremia, Ezechiël en Twaalf Kleine Profeten
Wie de eerste vier geen profeten vindt, maar geschiedenisboeken, kan bedenken dat in al die boeken ook over profeten wordt geschreven en dat bovendien die geschiedenis is opgeschreven vanuit profetisch perspectief.
Om het zo te houden, zijn de boeken Daniel, Klaagliederen, Kronieken, etc. niet ingedeeld bij de Profeten, maar bij de Geschriften.
Acht alfabetpsalmen
In het boek Psalmen staan precies acht alfabetpsalmen (9/10, 25, 34, 37, 111, 112, 119 en 145). Daarover meer in een apart artikel.
Bij de afbeelding boven het artikel
De Rotskoepel in Jeruzalem is gebouwd door moslims, maar is in feite een monument voor de tempel, die op dezelfde plek heeft gestaan en die mogelijk ooit weer terug zal komen.
Het gebouw is achthoekig. Toen ik deze foto nam, stonden toevallig acht mannen op de trappen.
“Welzalig”, “wandelen“, en “in de wet van de HEERE“. Daar beginnen zowel Psalm 1 als Psalm 119 mee. Dat kan geen toeval zijn!
Psalm 1:1Welzalig de man die niet wandelt in de raad van de goddelozen. …maar die zijn vreugde vindt in de wet van de HEERE
Psalm 119:1Welzalig zijn de oprechten van wandel, die in de wet van de HEERE gaan.
Psalm 119 plaatst zich hiermee duidelijk in de lijn van de openingspsalm 1. Doen wat God van je wilt is het belangrijkste in het leven. Daar wordt je gelukkig van!
Woordsynoniemen
Een tweede Bijbelgedeelte waar Psalm 119 van afstamt, is Psalm 19. Immers in beide psalmen worden verschillende aspecten van Gods Woord in synoniemen na elkaar belicht. Dit zijn de enige Bijbelgedeelten waarin dat gebeurt.
Psalm 19:8-10
De wet van de HEERE is volmaakt, zij bekeert de ziel; de getuigenis van de HEERE is betrouwbaar, zij geeft de eenvoudige wijsheid. De bevelen van de HEERE zijn recht, zij verblijden het hart; het gebod van de HEERE is zuiver, het verlicht de ogen. De vreze des HEEREN is rein, zij houdt voor eeuwig stand; de bepalingen van de HEERE zijn waarachtig, met elkaar zijn zij rechtvaardig.
De dichter van Psalm 119 moet gedacht hebben: Wat mooi! Dat ga ik ook doen, maar dan veel uitgebreider.
De drie eerste synoniemen zijn dezelfde.
Psalm 119:1-4
Welzalig zijn de oprechten van wandel, die in de wet van de HEERE gaan. Welzalig wie Zijn getuigenissen in acht nemen, die Hem met heel hun hart zoeken, die ook geen onrecht bedrijven, maar in Zijn wegen gaan. HEERE, Ú hebt geboden om Uw bevelen ten zeerste in acht te nemen.
Wat is Toeval?
De inhoud van Psalm 119 heeft dus duidelijke connecties naar psalmen 1 en 19. Als je 1 en 19 na elkaar schrijft, krijg je natuurlijk 119. Toeval? Misschien wel, maar het kan ook opzettelijk zijn. In het artikel Eén van de acht geef ik een ander voorbeeld waaruit blijkt dat deze en andere psalmen weloverwogen in het boek Psalmen zijn geplaatst.
Mijn eerste reactie toen ik voor het eerst deze psalm bewust las, was: Wat een saai gedicht! De schrijver komt gewoon niet verder, ondanks dat dit de langste psalm is.
Alfabetpsalmen
Die reactie was onterecht. Het is helemaal niet de bedoeling dat er een ontwikkeling in zit. Deze psalm is één van de alfabetpsalmen – de regels beginnen met de 22 letters van het Hebreeuwse alfabet. Bij de betere vertalingen, zoals de HSV, staan die letters erbij. Aleph, Beth, Gimel, etc. Het idee van de alfabetpsalmen is om allerlei aspecten van één thema te belichten. Bij Psalm 119 kun je het thema samenvatten als: Uw Woord en ik. Deze psalm is bijzonder omdat het Hebreeuwse alfabet niet in 22 regels wordt afgelopen, maar steeds zijn er zelfs 8 regels die met dezelfde letter beginnen. Zo komen we op 176 regels, die elk weer een andere kant van het thema laten zien. Niet één is hetzelfde! De dichter heeft juist zijn best gedaan om de psalm niet te saai te maken.
In een volgend artikel meer over hoe knap Psalm 119 in elkaar zit.
Acrostichon
O ja, taalkundigen en leraren voelen zich ongelukkig als je hier de term “acrostichon” niet laat vallen. Voor deze mensen dus: alfabetpsalmen worden een vorm van acrostichon genoemd.
Schrijver
Wie heeft hem gemaakt? Dat staat er niet boven. Volgens een traditie was de priester Ezra de schrijver. Hij en Nehemia hadden grote liefde voor Gods woord. Er was ook tegenstand. Ook dat komt in deze psalm behoorlijk aan bod. Daniel wordt ook genoemd als mogelijke schrijver. Ook David, maar dan had het er vast wel boven gestaan.
Berijmingen
Petrus Datheen 1566
De berijming van Petrus Datheen maakt steeds één psalmvers van twee onberijmde regels in de Bijbel. Zo zijn er 88 verzen. Hij is niet op een Nederlandse vertaling gebaseerd, maar op een Franse berijming. Dat gaf Petrus wel de gelegenheid om zijn vroomheid in de vertaling te leggen. Verder heeft hij, om snel te kunnen voldoen aan de grote behoefte aan een Calvinistische psalmberijming in de Nederlandse taal, alle verband tussen melodie en klemtoon van de tekst laten vallen. Dat maakt de verzen moeilijk zingbaar. Hij was zich daar zelf zeker van bewust: „Met grooten haast gemaakt en hem schier als een ontijdige geboorte afgedrongen“. Zijn berijming werd snel zo populair dat betere berijmingen, van andere dichters of van hemzelf, geen kans meer hadden.
Statenberijming 1773
Deze berijming heeft het systeem van Datheen vastgehouden: twee onberijmde regels voor één vers. Volgens het principe van deze berijming staat alles uit de onberijmde Statenvertaling erin, aangevuld met opvulling voor ritme en rijm. Die opvulling komt vaak uit een andere plaats in de Bijbel, maar soms krijgt de tekst wel een andere kleur.
Liedboek voor de Kerken 1967
De berijming van 1967 in het Liedboek voor de Kerken doet het met minder verzen, namelijk 66. De verzen van deze berijming klinken meestal heel mooi. Daarvoor moest er wel wat toegevoegd en afgedaan worden aan de oorspronkelijke tekst.
De Nieuwe Psalm Berijming 2021
Een prestatie van formaat leverden Adriaan Molenaar en Bob Vuijk voor De Nieuwe Psalm Berijming. Psalm 119 in 44 verzen en nog op alfabet ook! De eerste twee beginnen met een A, de volgende met een B enzovoort. Gelukkig telt het Nederlandse alfabet 4 letters meer dan het Hebreeuwse, zodat ze de lastige C, Q, X en Y konden laten vallen. De lijn van de psalm zit er helemaal in. In deze compacte berijming zijn natuurlijk wel allerlei details gesneuveld.
Psalm 121 is een heel bekende psalm. Het is wonderlijk dat nauwkeurige lezing van de Hebreeuwse tekst op een paar plaatsen tot iets anders leidt dan vrijwel alle vertalingen. De grootste handicap voor vertalers is de vorige vertaling!
Als basis voor deze vertaling heb ik de NBV21 genomen omdat dit een heel dichterlijke vertaling is, in uitstekend Nederlands. Wijzigingen staan cursief en blauw aangegeven.
Een pelgrimslied
Ik sla mijn ogen op naar de bergen. Van waar komt mijn hulp? Mijn hulp is van de HEER, De maker[1] van hemel en aarde! Hij zal je voet toch[2] niet laten wankelen? Je wachter zal tochniet sluimeren? Nee, Hij sluimert niet en Hij slaapt niet, De wachter van Israël!
De HEER is je wachter, De HEER is je beschermende[3] schaduw aan je rechterhand Overdag kan de zon je niet steken, En bij nacht is er de maan[4]. De HEER behoedt je voor alle kwaad Hij waakt over je leven, De HEER houdt de wacht over je gaan en je komen Van nu tot in eeuwigheid.
[1] De vervoeging kan inhouden dat God nog steeds bezig is met maken.
[2] Hier staat in het Hebreeuws een ander woord “niet”, dat uitdrukt “niet doen!” Het eerste deel van deze psalm bestaat uit twee keer een vragende, twijfelende, zin, gevolgd door een stevig bevestigend antwoord. Veel levendiger dan de meeste vertalingen!
[3] Het Hebreeuwse woord voor schaduw houdt verband met beschermen.
[4] In alle bekende vertalingen is hier vertaald dat de maan je niet steekt of schade doet. Hoe, dan? Daar hebben commentators zich het hoofd over gebroken. Dat de zon kan steken is bekend, maar de maan??? Gelukkig, het staat er niet! Het woord “niet” staat in deze zin maar één keer, namelijk bij de zon. Als bedoeld was dat “niet” ook op de maan sloeg, had het daar ook gestaan. Dat is wel het geval in de derde en vierde zin, waar twee keer “niet” staat. Het idee dat de maan je kwaad zou kunnen doen (maanziek) stamt van later tijd. Bedoeld wordt gewoon dat de maan er ’s nachts is om je bij te lichten. Als in het Hebreeuws staat “de maan in de nacht”, betekent dat “de maan is er in de nacht”. De Duitse rabbi Hirsch was de eerste die dit zag.
